Ο πολιτισμός της Κίνας μοιάζει σαν να έχει ακολουθήσει μια εξέλιξη τελείως διαφορετική από τη υπόλοιπη ανθρωπότητα. Σαν να ξεπήδησε από το πουθενά ένα δεύτερο κλαδί στο ανθρώπινο το δέντρο, ένα κλαδί που έχει αποχωριστεί και ακολουθεί απλά την δική του πορεία. Στον κινέζικο πολιτισμό κάτι μας διαφεύγει…. Μας διαφεύγει η αφετηρία του, ο στόχος του , ο βηματισμός του.
Φαίνεται πως αυτός ο λαός παρήγαγε ένα κοινωνικό πολιτισμό πιο τέλειο από τον δικό μας, μια ηθική άξια θαυμασμού, και έναν οργανωμένο τρόπο ζωής που διαφεύγει απόλυτα από την δική μας συλλογιστική. Η Κίνα υπήρξε στο πέρασμα του χρόνου ανοικτή στην εισβολή άλλων φυλών και άλλων θρησκειών. Οι αναμίξεις αυτές παρήγαγαν καινούριες μορφές πολιτισμού , όπως; η Ινδοκίνα και οι πολιτισμοί του Θιβέτ. Ο Βουδισμός και ο Ισλαμισμός μπόρεσε να εισχωρήσει , και να επηρεάσει τον πολιτισμό και τη τέχνη και να διαμορφώσει διάφορες κοινωνικοπολιτικές ομάδες. Παρόλα αυτά μοιάζει σαν να μη έχει σαλέψει καθόλου. Με τον ίδιο τρόπο ζωγραφίζει, με τα ίδια όργανα παίζει μουσική , με τον ίδιο τελετουργικό τρόπο λατρεύει τους προγόνους. Ο κόσμος της Κίνας κοιτάζει σταθερά το παρελθόν , και αναζητά μέσα στο πέρασμα των αιώνων την συνταγή της προσαρμογής του στη Φύση.
Η κινέζικη τέχνη , μέσα από έναν δρόμο περίεργο για μας , αγκαλιάζει την κοινωνική , την ηθική και την θρησκευτική πραγματικότητα του κινέζικου λαού και οδηγεί στην πηγή της κοινής μας συνείδησης. Η τέχνη στον κινέζο είναι κάτι σαν προσευχή , τον ανεβάζει σε ολοένα και ψηλότερα επίπεδα ακρόασης του θεού.
Οι ιστορικοί της τέχνης κατάταξαν τα κινέζικα δημιουργήματα σύμφωνα με τις δυναστείες των αυτοκρατόρων , επειδή το ιδιαίτερο κοινωνικοπολιτικό κλίμα που επικρατούσε σε κάθε δυναστεία ήταν καθοριστικό της καλλιτεχνικής εξέλιξης.
Στην κινέζικη τέχνη η αντιγραφή δεν θεωρήθηκε ποτέ κλοπή, αλλά καλλιτεχνικό προτέρημα και γι' αυτόν τον λόγο είναι πολύ δύσκολο σήμερα ο καθορισμός της αυθεντικότητας ενός έργου.
Στην ζωγραφική τα πρώτα δείγματα ανεξαρτησίας εμφανίζονται το 2ο αιώνα π.χ. όταν οι βουδιστές μοναχοί διακοσμούσαν βουδιστικά κείμενα με πολύπλοκα ιδεογραφικά σημεία.
Αργότερα στην χρυσή εποχή των Μινγκ 1368- 1614 μ.χ.εμφανίζονται τα αριστουργήματα της λεπτής κινέζικης ζωγραφικής πάνω σε μεταξωτά υφάσματα και άλλα λεπτά υλικά. Η μακριά εξέλιξη της κινέζικης ζωγραφικής διακρίνεται σε δύο ρεύματα: Το πρώτο και αρχαιότερο ρεύμα έχει άγνωστη καταγωγή ,αλλά πολύ λίγες μεταβολές στην διάρκεια του χρόνου. Δίνει μεγάλη θέση στην γραμμή που περιβάλει τους όγκους των αντικειμένων. τα πρόσωπα είναι ρεαλιστικά και δίνεται έμφαση στην λεπτομέρεια των ενδυμάτων. Τέτοιου είδους ζωγραφική κληρονομείται στην εποχή Χαν και διακοσμεί τοίχους στα ανάκτορα των αυτοκρατόρων και σε τάφους. Τα θέματα είναι βγαλμένα από μυθικές παραδόσεις και ιστορικά γεγονότα δοσμένα με φανταστική ή ρεαλιστική παράσταση. Οι τοιχογραφίες στους τάφους , μας αποκαλύπτουν μια αναπτυγμένη τεχνική με ρυθμολογική έκφραση.
Παράλληλα με το παραδοσιακό αυτό ρεύμα και κυρίως μετά την κατάρρευση της δυναστείας των Χαν, γεννιέται το δεύτερο ζωγραφικό ρεύμα που ήταν στενά συνδεδεμένο με την καλλιγραφία. Η Κίνα ανακαλύπτει την ομορφιά του τοπίου, στέκεται μπροστά στην Φύση και επικοινωνεί με το σύμπαν. Ανακαλύπτει ακόμα εκείνη την αφιλοκερδή δραστηριότητα ,που είναι η έκφραση της πνευματικότητας του ανθρώπου. Οι αρχικές τοπογραφίες που φτιάχτηκαν δεν σώθηκαν αλλά η πρόοδος αυτής της τεχνικής και η εμβάθυνση έχουν δώσει αριστουργήματα σε περιόδους ακμής της τέχνης. Η μεγάλη κινέζικη ζωγραφική μας κυριεύει όπως τα μουσικά κύματα , ξυπνά αισθήσεις και συναισθήματα που μας κατακλύζουν χωρίς να καταλαβαίνουμε τη αρχή τους και το τέλος τους. Αυτό που αντικρίζουμε βλέποντας ένα κινέζικο ,ζωγραφισμένο μετάξι δεν είναι ακριβώς τα λουλούδια ή τα πουλιά ή τα ψάρια. Είναι μια ψυχική κατάσταση απέναντι σε αυτά τα «αντικείμενα» που έρχεται σε μας μέσα από ποιητικές εικόνες, βαλμένες σε έναν απέραντο χώρο. Η αντίληψη ότι η αλήθεια της φώτισης μπορούσε να βρεθεί και στα πιο ταπεινά αντικείμενα , κατέληξε σε ζωγραφικές ασυνήθιστης απλότητας, που αναδίδουν έναν αέρα πνευματικής αλήθειας. Η απλότητα αυτή όμως είναι παραπλανητική γιατί αυτές οι απλές μορφές που η κινέζικη ζωγραφική μας έχει δώσει είναι το αποτέλεσμα , βαθιάς σκέψης και διαλογισμού.
Η κινέζικη ζωγραφική είναι διεισδυτική γαλήνια, κρυστάλλινη, λεπτομερειακή, νοητική και λυρική ταυτόχρονα, ικανή πάντα να μας οδηγήσει σε ύψιστα σημεία πνευματικής ανάτασης.
Οι κινέζοι άρχισαν να λαξεύουν την πέτρα και να δημιουργούν αυτό που ονομάζεται γλυπτική τον 14ο και 15ο αιώνα π.χ. τα πρώτα δείγματα είναι διακοσμημένα κεραμικά , ανθρωπόμορφα και ζωόμορφα πήλινα αγαλματάκια.
Στην εποχή των Χαν εμφανίζεται η γλυπτική στην πέτρα. Αργότερα όταν ο βουδισμός διείσδυσε στην Κίνα , η νέα θρησκεία έφερε μαζί της σταθεροποιημένες μορφές τέχνης (ελληνοβουδιστική γλυπτική της Γκαντάρα), όμως η κινέζικη βουδιστική γλυπτική παρουσιάζει διαφορές με τα ινδικά πρότυπα. Χιλιάδες γλυπτά εμφανίζονται σε σπήλαια και σε βράχους, άλλα μικρά σε μέγεθος και άλλα μεγάλα φτάνουν μέχρι και 10 μέτρα ύψος. Κατά καιρούς η βουδιστική γλυπτική αναζητά τον όγκο , κάποιες φορές προσπαθεί να μιμηθεί την φύση και άλλες φορές απεικονίζει φανταστικά ονειρικά θέματα.
Η Κίνα έκανε την αλλόκοτη απόπειρα να λαξεύσει τους βράχους να φτιάξει ιερά σκάβοντας βουνά και καταποντίζοντας βράχια. Έφτιαξε κολοσσιαίες μορφές με βάση αυτό το μοντέλο που ήρθε από Ινδία, γίγαντες καθιστούς , πομπές ανθρώπων και γλυκύτατους θεούς. Μοιάζει σε αυτούς τους ναούς το πνεύμα να διεισδύει και στην πιο αμυδρή σχισμή του.
Στην Κίνα , ίσως η βουδιστική γλυπτική να κατέκτησε την υπέρτατη έκφρασή της , δουλεύοντας με αυτό τον τρόπο το φως του ήλιου , που δεν ήταν τίποτε άλλο παρά το καθρέφτισμα του πνευματικού ήλιου, στην τριπλή του όψη. Μια υπέρτατη γαλήνη στην μορφή εμψυχώνεται από την θεϊκής αγάπη ,και ολοκληρώνεται στην τελική της ενοποίηση.
Κοινό στοιχείο της βουδικής αγαλματοποιίας σε όλους τους πολιτισμούς η ελληνική επιρροή το φως που δονεί τις μορφές, η καθαρότητα των πλάγιων όψεων, η αρμονία των αναλογιών , έρχεται από την ελληνιστική περίοδο.
Τα χαρακτηριστικά της κινέζικης αρχιτεκτονικής παρουσιάζονται από τις αρχές της ιστορικής περιόδου. Χτυπούν την γη για την ισοπεδώσουν και εκεί εφαρμόζουν υψωμένα τετράγωνα δάπεδα από λίθινες βάσεις. Πάνω σε αυτό βάζανε ξύλινους στύλους που στηρίζανε την οροφή. Οι τοίχοι δεν ήταν πάρα απλά συμπληρώματα στην όλη κατασκευή.
Τον 3ο αι. π.χ. κατασκευάζεται το μεγάλο σινικό τείχος από τον Σι Χουανγκ Τι της δυναστείας των Τσιν, το οποίο ξεδιπλώνεται σε 4.800 χιλιόμετρα στο βόρειο μέρος της Κίνας, σαν ένας μεγάλος κοιμισμένος δράκος που τεντώνεται και λιάζεται στις κορυφές και τα φαράγγια ενός από τα πιο όμορφα ορεινά τοπία στον κόσμο. Το σινικό τείχος αποτελεί το σύμβολο της εθνικής περηφάνιας και του πανάρχαιου μεγαλείου του κινέζικου λαού. Φτιάχτηκε για να σταματήσει τις μογγολικές νομαδικές ορδές από τις στέπες , και πήρε τη μορφή που έχει σήμερα στα χρόνια της
Η εποχή των Τανγκ υπήρξε η κλασική εποχή της κινέζικης αρχιτεκτονικής. Όταν ο βουδισμός χρειάστηκε κτίρια για τις κοινοβιακές του ανάγκες , υιοθέτησε το σχέδιο των αυτοκρατορικών παλατιών ,που όμως επηρεάσθηκε από τον οικοδομικό τύπο «στούπα» της Ινδίας. Τότε είναι που κάνει την εμφάνισή της η παγόδα, ένας ξύλινος πολυώροφος πύργος στην κορυφή του οποίου βρίσκεται μια μεγάλη βελόνη ,την οποία διαπερνούν πολλοί μεταλλικοί δίσκοι. Αυτό μοιάζει πολύ με τις ινδικές λειψανοθήκες. Η παγόδα ή «τα» είναι επίσης εμπνευσμένη από τον κινέζικο πύργο- φυλάκιο.
Αργότερα την εποχή Μινγκ μέχρι και την εποχή των Μαντσου η κινέζικη αρχιτεκτονική , και κυρίως αυτή των αυτοκρατορικών και δημοσίων κτιρίων χαρακτηρίζεται από την μεγαλοπρέπεια των πλατειών της κλίμακας των γεφυρών , από τον τρόπο κατεύθυνσης των τρεχούμενων νερών και από τις τεχνητές λίμνες .
Η πολυτελής αρχιτεκτονική της Κίνας στις παγόδες και τα ανάκτορα , δημιουργούν μια τέρψη στο μάτι και αποδεικνύουν έναν παμπάλαιο αριθμό κανόνων μεταφυσικής και κοινής λογικής ταυτόχρονα. Όλα είναι κυανά στους ναούς του ουρανού , όλα κόκκινα στους ναούς του ήλιου, όλα κίτρινα στους ναούς της γης όλα λευκά και υποκύανα στους ναούς της σελήνης. Τα χρώμα φτιάχνουν μια ισορροπεί ανάμεσα στις αισθητηριακές και στις φυσικές αρμονίες ,με σκοπό να γαληνέψουν την καρδιά.
Ο χορός και το θέατρο είναι στενά δεμένα μεταξύ τους σαν μορφές τέχνης οι πηγές τους ανακαλύπτονται στις επικήδειες τελετές και στους εξιλεαστικούς χορούς που συνοδεύονται με σαμανικά τελετουργικά. Πάντα με την παρουσία ορχήστρας και τραγουδιού. Ξεκινούν μέσα από έναν θρησκευτικό χαρακτήρα και αργότερα διαμορφώνουν έναν θεαματικό χαρακτήρα, διατηρώντας όμως μερικά αρχικά χαρακτηριστικά όπως ο συμβολισμός των χειρονομιών, των χρωμάτων , των ενδυμασιών και των αντικειμένων. Το θέατρο άρχισε να παίρνει την σύγχρονη φυσιογνωμία όπου η παράσταση αποτελούσε την σύνθεση του χορού τραγουδιού παντομίμας και μουσικής με την εισαγωγή κοστουμιών και προσωπείων ,και χρωματιστών μακιγιάζ για τον καθορισμό των ρόλων. Το θέατρο είχε το στυλ τσίρκο σε ανοιχτό βάθρο, και τα έργα που παιζόντουσαν είχαν κυρίως κοινωνικό χαρακτήρα. Οι ρόλοι ήταν σταθερά καθορισμένοι, με τυποποιημένους ήρωες και το μέρος των γυναικών έπαιζαν άνδρες. Εκπαιδεύονταν πολύ μικροί για τον σκοπό αυτό , στο τραγούδι στο χορό στη ακροβασία , σε αθλητικές επιδείξεις αλλά και σε πάλη.
Στις μέρες μας το θέατρο και ο χορός κρατάει πολλά παραδοσιακά χαρακτηριστικά και συμβολικά στοιχεία.
Πάνω από 200 μουσικά όργανα κάνουν την εμφάνισή τους στην Κίνα μέσα από το πέρασμα των αιώνων και διαμορφώνουν μια μουσική παράδοση και έναν μουσικό πολιτισμό τον αρχαιότερο μετά την Αίγυπτο. Τα όργανα αυτά έμειναν σχεδόν αμετάβλητα μέχρι τις μέρες μας. Ταξινομήθηκαν σε 8 ομάδες ανάλογα με το υλικό κατασκευής τους: μέταλλο, μετάξι, ινδικό καλάμι, κολοκύθα, χώμα, δέρμα ξύλο. Αυτά τα υλικά έφτιαξαν αυλούς , πλαγίαυλους, όμπρες, κύμβαλα, κώδωνες, έγχορδα και πολλά άλλα.
Η μουσική στην Κίνα είναι καταρχήν τελετουργική. Χρησιμοποιείται στους ναούς και τις αυλές για θρησκευτική χρήση , αλλά και γίνεται μουσική δωματίου για την ανώτερη καλλιέργεια του πνεύματος. Χρησιμοποιείται ακόμα σαν λαϊκή μουσική στις περιοδικές γιορτές που οργάνωναν οι αυτοκράτορες. Πάντοτε όμως και στις τρεις περιπτώσεις έδιναν σημασία στη ψυχολογική επίδραση της μουσικής στους ακροατές , στην διαμόρφωση του χαρακτήρα και στον συμβολισμό της κλίμακας. Στην πεντατονική κλίμακα των πέντε φθόγγων βλέπουμε την έκφραση των πέντε αρετών ( καλοσύνη , δικαιοσύνη , ευπρέπεια, σύνεσης και χρηστότητα) . στην αρχή της δυναστεία ς των Τσου προστέθηκαν άλλοι δύο φθόγγοι και ο συμβολισμός πήρε την μορφή , ουρανός, γη, άνθρωπος , και τα 4 σημεία του ορίζοντα.
Η μουσική στην Κίνα φαίνεται να ενσωματώνεται σαν στοιχείο της φύσης μέσα στην γενική αρμονία του σύμπαντος , μιμείται τα φαινόμενα και ακολουθεί τον ήχο του αέρα και του νερού. Μέσα από αυτόν τον τρόπο διαμορφώνει ήθη και ηθική στον κινέζικο λαό φτιάχνει χαρακτήρες και φτιάχνει πολιτισμό.
Όλα στην Κίνα γυρίζουν μόνιμα σε κύκλους, ακολουθώντας τους κύκλους της Φύσης Η Τέχνη της ακολουθεί τους ίδιους δρόμους που ακολουθεί και η Ψυχή της. Μοιάζει να ζει χωρίς να προχωρεί, μια και λίγα πράγματα άλλαξαν στο πέρασμα των χρόνων.
Αυτός ο παράξενος θετικός λαός έχει την ικανότητα να ακούει μέσα από τα βάθη της σκοτεινής ψυχής, την καθαρή αρμονία του Σύμπαντος, κι έτσι καθάρια , λεπτεπίλεπτη και βαριά, μεταλλάσσει την ύλη σε τέτοιες μορφές που περιέχουν περισσότερο αποκρυσταλλωμένους ήχους παρά την ύλη καθεαυτή. Αυτές οι μορφές που παράγει η Τέχνη τους , ξεκλειδώνουν από την ψυχή των ανθρώπων, την ηρεμία και την παρηγοριά, … την βαθιά γνώση πως η Ζωή θα γεννά και θα αναγεννά , πάντα θα βρυχάται και πάντα θα ανεβαίνει προς τα πάνω για να αγγίξει τον ουρανό.
