Τρίτη 24 Απριλίου 2012

Τα κινήματα της ρωσικής πρωτοπορίας

Έκθεση «Τα κινήματα της ρωσικής πρωτοπορίας - Έργα από τη συλλογή Κωστάκη. Αφιέρωμα στην Πρωτοπορία της Πετρούπολης»

Χώρος: Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (Μονή Λαζαριστών)

25 Απριλίου - 2 Σεπτεμβρίου 2012

Εγκαίνια: Τετάρτη 25 Απριλίου 2012, 20:00

Τα αριστουργήματα της συλλογής Κωστάκη του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης θα έχουν την ευκαιρία να δουν οι επισκέπτες της έκθεσης «Τα κινήματα της ρωσικής πρωτοπορίας - Έργα από τη συλλογή Κωστάκη. Αφιέρωμα στην Πρωτοπορία της Πετρούπολης» στον εκθεσιακό χώρο της Μονής Λαζαριστών, από τις 25 Απριλίου έως τις 2 Σεπτεμβρίου. (εγκαίνια: Τετάρτη 25 Απριλίου 2012, 20:00. Την έκθεση επιμελούνται οι Μαρία Τσαντσάνογλoυ και Αγγελική Χαριστού, Ιστορικοί τέχνης-Επιμελήτριες στο ΚΜΣΤ.

Η έκθεση είναι σχεδιασμένη έτσι ώστε να παρουσιάζει τα κινήματα της ρωσικής πρωτοπορίας με χρονολογική σειρά από τον συμβολισμό και τον μετεμπρεσιονισμό στον κυβοφουτουρισμό, τον σουπρεματισμό και τον κονστρουκτιβισμό. Στην έκθεση γίνεται επίσης μια ευρύτερη παρουσίαση έργων που δημιουργήθηκαν από καλλιτέχνες της ρωσικής πρωτοπορίας που γεννήθηκαν ή εργάσθηκαν στην Πετρούπολη / Λένινγκραντ κατά το διάστημα από το 1905 ως το 1935, καθώς αποτελεί συμμετοχή στο πρόγραμμα εκδηλώσεων του Δήμου Θεσσαλονίκης για τη 10^η επέτειο αδελφοποίησης μεταξύ Θεσσαλονίκης και Αγίας Πετρούπολης, και ειδικότερα με αφορμή την έκθεση «Οι Ζωγράφοι της Αγίας Πετρούπολης 1920-2010» από τη Συλλογή της Πινακοθήκης Manege της Αγίας Πετρούπολης που διοργανώνει η Αντιδημαρχία Πολιτισμού και Τουρισμού και η Δημοτική Πινακοθήκη Θεσσαλονίκης (Casa Bianca, Βασ. Όλγας 180, 26.04-30.06.2012)

Στην έκθεση στη Μονή Λαζαριστών παρουσιάζονται αντιπροσωπευτικά έργα λιγότερο γνωστών εικαστικών κινημάτων, ενώ τονίζεται και η συνέργεια των άλλων τεχνών με τις εικαστικές τέχνες. Με τον τρόπο αυτό παρουσιάζεται το φαινόμενο της οργανικής σύνθεσης των τεχνών που χαρακτηρίζει ευρέως την εποχή της ρωσικής πρωτοπορίας.

Η έκθεση είναι εμπλουτισμένη με αρχειακό υλικό και κείμενα τεκμηρίωσης, ενώ ειδικά διαμορφωμένος χώρος είναι αφιερωμένος στον συλλέκτη Γιώργο Κωστάκη. Καθόλη τη διάρκεια της έκθεσης θα πραγματοποιούνται εκπαιδευτικά προγράμματα για όλες τις βαθμίδες και ανοιχτές ξεναγήσεις για το κοινό.

+Συναυλία

Την Τετάρτη 25 Απριλίου, στις 20:30, αμέσως μετά τα εγκαίνια της έκθεσης στη Μονή Λαζαριστών, θα πραγματοποιηθεί συναυλία κλασικής μουσικής και μουσικής από την περίοδο της ρωσικής πρωτοπορίας με συνοδεία κρουστών από την Polina Fradkina (πιάνο) και τον Yoel Gonzalez (κρουστά). Η εκδήλωση πραγματοποιείται με την υποστήριξη της Αντιδημαρχίας Πολιτισμού και Τουρισμού και της Δημοτικής Πινακοθήκης Θεσσαλονίκης.

Η Πετρούπολη της Πρωτοπορίας

Από το 1732 μέχρι το 1918 η Πετρούπολη ήταν η πρωτεύουσα της Ρωσικής Αυτοκρατορίας. Λίγο προτού ξεσπάσει ο ρωσικός εμφύλιος πόλεμος οι μπολσεβίκοι μετέφεραν και πάλι την πρωτεύουσα στη Μόσχα. Στις αρχές του 20ού αιώνα η Πετρούπολη είναι μια πόλη που διατηρεί ανοικτή γραμμή επικοινωνίας με τους καλλιτεχνικούς κύκλους της Ευρώπης. Ο Αλεξάντρ Μπενουά ίδρυσε την ομάδα «Ο Κόσμος της Τέχνης» και ο Σεργκέι Ντιάγκιλεφ παρουσίαζε κάθε χρόνο, σε απευθείας γραμμή από την Πετρούπολη στο Παρίσι, τους καλύτερους χορευτές αλλά και μουσικούς και σκηνογράφους της Ρωσίας. Ο συμβολισμός ήταν το κυρίαρχο ρεύμα στις τέχνες. Το Νοέμβριο του 1909, μετά από πρωτοβουλία του καλλιτέχνη και μουσικού Μιχαήλ Ματιούσιν και της συζύγου του, ζωγράφου και συγγραφέα Ελένα Γκουρό, και με την υποστήριξη του γιατρού, μουσικού και καλλιτέχνη Νικολάι Κουλμπίν, ιδρύθηκε στην Πετρούπολη ο σύλλογος καλλιτεχνών «Ένωση Νεολαίας», που αποτέλεσε την πρώτη εικαστική ομάδα της ρωσικής πρωτοπορίας. Το 1913 ανέβηκε στο θέατρο Λούνα-Παρκ της Πετρούπολης η φουτουριστική όπερα με τίτλο Νίκη επί του ήλιου. То 1914 και ενώ η Ρωσία μαχόταν κατά των Γερμανών στο μέτωπο του πολέμου, η πόλη άλλαξε όνομα. Η γερμανικής προέλευσης ονομασία «Σανκτ Πετερμπούργκ» σλαβοποιήθηκε και έγινε «Πέτρογκραντ». Το 1915 εγκαινιάστηκε στο Πέτρογκραντ μία από τις πιο εμβληματικές εκθέσεις της ρωσικής πρωτοπορίας, η «0,10 Τελευταία Φουτουριστική Έκθεση». Η έκθεση σηματοδότησε την αρχή ενός νέου κινήματος που είχε επινοήσει ο Καζιμίρ Μαλέβιτς και το οποίο ονόμασε σουπρεματισμό. Ο Μιχαήλ Ματιούσιν ανέδειξε την έρευνά του για την οργανικότητα της τέχνης σε εκπαιδευτικό εργαλείο. Ο κάλλιεχνης Πάβελ Φιλόνοφ συνέδεσε όλη τη δραστηριότητά του με την Πετρούπολη. Αποτελεί αυτόνομη καλλιτεχνική φυσιογνωμία γιατί ανέπτυξε μια δική του σχολή που ο ίδιος ονόμασε «αναλυτική». Το 1924 η πόλη μετονομάστηκε «Λένινγκραντ» στη μνήμη του Λένιν. Μια παρέα νέων ποιητών του Λένινγκραντ, ο Δανιήλ Χαρμς, ο Αλεξάντρ Βεντένσκι, ο Νικολάι Ζαμπολότσκι, και ο Κονσταντίν Βάγκινοφ σχηματίζουν την ομάδα ΟΜΠΕΡΙΟΥ και δημιουργούν λογοτεχνία του παρόλογου. Το 1931 έκλεισε η σχολή του Φιλόνοφ. Ο Δανιήλ Χαρμς πέθανε το 1941 φυλακισμένος από τις σοβιετικές μυστικές υπηρεσίες. Ο Πάβελ Φιλόνοφ πέθανε επίσης το 1941 από ασιτία κατά τη διάρκεια της πολιορκίας του Λένινγκραντ από τα χιτλερικά στρατεύματα. Το 1941 ο Σοστακόβιτς ολοκλήρωσε την 7^η Συμφωνία (opus 60) με τον τίτλο «Λένινγκραντ». Ένα αεροπλάνο του σοβιετικού στρατού πέταξε τις παρτιτούρες στην πολιορκημένη πόλη. Μουσικοί έπαιξαν το έργο το οποίο μεταδόθηκε από μεγάφωνα που είχαν εγκατασταθεί σε δημόσιους χώρους, προκάλεσε συγκίνηση και έδωσε θάρρος στους πολιορκημένους κατοίκους αποδεικνύοντας ότι η τέχνη έχει τη μαγική δύναμη να κρατά τους ανθρώπους ζωντανούς.

Το ιστορικό-κοινωνικό πλαίσιο της Ρωσικής Πρωτοπορίας

Η ιστορία των καλλιτεχνικών κινημάτων της «ρωσικής πρωτοπορίας» οριοθετείται κατά προσέγγιση στα χρόνια ανάμεσα στο 1910 και το 1930. Στα χρόνια αυτά μεσολαβεί η οκτωβριανή επανάσταση του 1917 και η αλλαγή του πολιτικού συστήματος στη Ρωσία. Από τις αρχές του 20^ου αιώνα στη Ρωσία διαμορφώθηκαν ορισμένες προϋποθέσεις υλικές, κοινωνικές και αισθητικές που κατέστησαν εύφορο το έδαφος για τη δημιουργία και ανάπτυξη πειραματικών καλλιτεχνικών δραστηριοτήτων. Οι υλικές προϋποθέσεις αφορούσαν τα νέα τεχνολογικά επιτεύγματα (τηλέφωνο, τηλέγραφος, κινηματογράφος, αεροπλάνο κ.α.), τον εξηλεκτρισμό, την εκβιομηχάνιση, τον νέο αστικό χωροταξικό σχεδιασμό. Οι κοινωνικές προϋποθέσεις αφορούσαν την δηλωμένη από το 1905 λαϊκή επιθυμία για κοινωνικές αλλαγές λόγω της ανυπαρξίας εργατικού δικαίου και της συνεχιζόμενης φεουδαρχικής κατάστασης στην αγροτική οικονομία. Η κοινωνική δυσαρέσκεια εξαπλώθηκε σε όλα τα κοινωνικά στρώματα μετά την ήττα της Ρωσίας στον ρωσο-ιαπωνικό πόλεμο του 1905 και κυρίως μετά την μεγάλη οικονομική και διοικητική κρίση που ξέσπασε λόγω του ανοιχτού μετώπου στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η παρακμή στην οποία είχε οδηγηθεί η παλαιότερη τέχνη σε συνδυασμό με την επαναστατική νοοτροπία που είχε καταλάβει τα ρωσικά κοινωνικά στρώματα οδήγησαν στην αναζήτηση νέων μορφών τέχνης, συχνά μέσα από τη λαϊκή παράδοση, την αγιογραφία, την παιδική ζωγραφιά. Η επικράτηση της μορφής έναντι του περιεχομένου έγινε βασική αρχή των νέων πειραματισμών, εκδηλώθηκε θεωρητικά με τον φορμαλισμό και οδήγησε στην άνθηση όλων των τεχνών. Εκτός από τις εικαστικές τέχνες, μιλούμε για πρωτοπορία στο θέατρο, τον κινηματογράφο, την λογοτεχνία, τη μουσική. Συναντούμε επίσης την εφαρμογή της κάθε μορφής ριζοσπαστικής καλλιτεχνικής έκφρασης στην καθημερινή ζωή. Οι καλλιτέχνες της πρωτοπορίας σχεδίαζαν θεατρικά κοστούμια και σκηνικά, εξέδρες για λαϊκές συγκεντρώσεις, υφάσματα και στολές εργασίας, οικιακά σκεύη, είδη καθημερινής χρήσης, με σκοπό να φέρουν την τέχνη στη ζωή, να καταργήσουν τις αστικές διακρίσεις. Μετά το 1917 ιδρύθηκαν νέοι θεσμοί και ιδρύματα που υποστήριζαν την τέχνη της πρωτοπορίας. Από τα μέσα της δεκαετίας του 1920 άρχισε να σκληραίνει σταδιακά η στάση του καθεστώτος απέναντι στα κινήματα και τους εκπροσώπους της πρωτοπορίας, με αποτέλεσμα την ολοκληρωτική επιβολή το 1934 του δόγματος του «σοσιαλιστικού ρεαλισμού» και την καταδίκη της πρωτοποριακής τέχνης από το σταλινισμό, καταδίκη που συνδέθηκε στις περισσότερες περιπτώσεις με προσωπικές διώξεις εναντίον των καλλιτεχνών και με απαγόρευση έκθεσης των έργων τους.